Over schaamte, goede zeden, naakte apen en boerka's (3)

Vijgenblad

de naakte aap

Rationeel denkend, zoeken we antwoorden door "mensontleding". Ook door de mens te vergelijken met het dier, want het concept goede zeden lijkt afwezig in de dierenwereld. Graven we dieper naar het wezen van de mens, dan ontdekken we de fundamenten en de bestaansreden van de goede zeden. Zo vinden we tijdloze universele waarden en krijgen we ook inzicht in het schaamtegevoel als mechanisme dat deze waarden ondersteunt, en in de seksualiteit. 


Hoewel we uit het boek Genesis – de Joodse bakermat van onze beschaving – in dat verband heel wat kunnen leren, verwijzen we eerst naar een alternatieve bron: we gaan te rade bij "De naakte aap" – zo omschreef Desmond Morris de mens in zijn gelijknamig boek. Daarin benadrukt hij de gelijkenis tussen mens en dier. Het accentueren van die gelijkenis, heeft zijn gevolgen, want als de mens voornamelijk een dier is, mag hij misschien ook het beest uithangen. En dan wordt het leven vooral beheerst door het recht van de sterkste. Maar hoewel dat inderdaad veelal het geval is, neemt niemand vrede met zo’n reductie van mens naar dier. Elkeen roept morele waarden in, hoewel soms slechts selectief in eigen voordeel. Zelfs die bekende Belgische advocaat die, nadat hij de procedureslag had gewonnen en de criminelen weer vrijuit gingen, beweerde dat recht niets te maken heeft met moraliteit. Zeggende dat "door dit arrest de democratie gered is", deed ook hij beroep op morele waarden.

Beeldhouwwerk: naakte man
de naakte aap

het dier kent goede noch slechte zeden

Hoewel de titel “de naakte aap” op zich al wijst op een verschil tussen mens en dier, laat Desmond Morris dit verschil een beetje links liggen. Maar in onze studie vormt die naaktheid een illustratie van het wezenlijke onderscheid tussen mens en dier. Hier ligt een sleutel in de zoektocht naar "de goede zeden". 


Het dier heeft zijn kledij van nature uit meegekregen, en kan zich hiervan niet ontdoen om de opwinding te vergroten. Het kent goede, noch slechte zeden want het handelt volgens zijn instinct. Er is geen of weinig ruimte voor egoïstische of altruïstische motieven. De mens kan zich uit genegenheid schenken aan die andere of kan die andere nemen uit begeerte en machtswellust. Het dier "doet" gewoon, het handelt volgens het programma en bezit niet de vrijheid om meer te nemen dan het hem van nature gegunde deel. Soms is er wel eens concurrentie en dan wint de sterkste. Er zijn natuurlijk paringsrituelen waarmee het dier duidelijk maakt, dat het bezoek op prijs stelt, of zélf op jacht is. Maar dat gedrag wordt in het juiste seizoen automatisch in gang gezet.


hij en zij kunnen het ganse jaar door beminnen

De mens wijkt op een aantal punten wezenlijk af van zijn biologische soortgenoten. Hij spreekt en lacht en is creatief. Hij bouwt kennis op en geeft die kennis door via abstracte tekentjes. Natuurlijk is er fysiek en ook in de programmatie van de lichamelijke functies een grote gelijkenis met de zoogdieren.


Net als het dier heeft de mens ook honger en ervaart hij een seksuele drift. Maar wat die drift betreft, onderscheidt hij zich op meerdere punten. Wanneer man en vrouw zich verenigen is dat meestal geen onpersoonlijke inseminatie waarbij het wijfje het mannetje de rug toekeert. Neen, het is een tête-à-tête, waarbij ze elkaar diep in de ogen kunnen kijken. Een rendez-vous die een gemeenschappelijke voorgeschiedenis veronderstelt en ook naar de toekomst een diepe zielsverbondenheid creëert.


Qua frequentie onderscheidt de mens zich voorts in plus en in min. In plus, aangezien zijn drift niet seizoensgebonden is, en eerder gericht is op ontmoeting, dan op voortplanting. Hij en zij kunnen het ganse jaar door beminnen, zelfs wanneer zij al zwanger is of niet langer vruchtbaar.

parende vogels
zijn drift is niet seizoensgebonden

die persoon wordt als uniek ervaren

Maar ook in min, want het is geen blinde drift maar een drift die hij kan beheersen en kan richten op die éne uitverkorene. Onze cultuur gelooft niet meer in het ideaal van een monogame onverbrekelijke liefdesband. Het huwelijk heeft afgedaan en moet wijken voor nieuwe samenlevingsvormen. Maar diezelfde cultuur spreekt zichzelf ook tegen. Want elke nieuwe lovesong blaast de loftrompet voor die ene, bij wie alle anderen verbleken, en die men wil beminnen tot voorbij de grenzen van het leven. Dat gebeurt dan niet omwille van bijzondere prestaties in het bed, maar wel omdat die persoon als uniek wordt ervaren. Het formeel afgewezen ideaal komt langs de achterdeur weer binnen. Tegelijk hoor je in die songs ook een beetje jaloezie, want die radicale liefde verdraagt moeilijk de aanwezigheid van een derde. Wie verliefd is, doet alsof die relatie bovenaardse aspecten inhoudt. Die andere lijkt dan garant te staan voor een onovertroffen sublieme levensvervulling.


Hoewel hier sprake is van overschatting, illustreren die atypische aspecten in de menselijke seksualiteit dat seks in de mensenwereld niet enkel een biologische functie heeft, gericht op voorplanting. Seks heeft vooral ook te maken met relatievorming – een wezenlijk aspect van de persoonlijkheid.


Et si tu n'existais pas - Joe Dassin
elke nieuwe lovesong blaast de loftrompet voor die ene